Palant i jego historia

palant - mecz juniorów

Dlaczego “palant”?

Dzisiaj mierzę się z ciekawym, ale dość kontrowersyjnym tematem – polskim palantem😉 Zacząć należy od razu od tego – skąd “palant”? Dlaczego polski sport ma taką, bądźmy szczerzy, niezbyt dobrze kojarzącą się nazwę?

Odpowiedź jest prosta – słowo “palant” wywodzi się od włoskiego słowa pallante i od czasów średniowiecznych oznaczało po prostu gracza w piłkę(!) – i tyle. Dopiero w drugiej połowie XX wieku to słowo nabrało w Polsce dzisiejszego, negatywnego znaczenia. Ale o tym za chwilę. Najpierw – co to jest palant jako gra sportowa i skąd się wywodzi.

Palant to sport z wielkiej rodziny “gier z piłką i kijem”

Istotą gry w palanta jest wybijanie piłki za pomocą drewnianego kija, zwanego u nas palantem, wybijakiem czy palastrą, w pole, a następnie zdobywanie biegiem kolejnych “baz”. Gracze drużyny przeciwnej starają się w tym czasie złapać wybitą piłkę i trafić nią w biegnącego rywala.

Takich gier, zwanych w literaturze przedmiotu ball and bat games (gry z piłką i kijem) jest na świecie bardzo dużo. Do najbardziej znanych należą amerykański baseball czy trochę odmienny w swoim przebiegu, angielski krykiet. Takie gry odnajdziemy też m. in. w Finlandii (pesapallo), Rumunii (oina), Niemczech (schlagball) i wielu innych krajach na całym świecie.

W niektórych z nich cieszą się one bardzo dużą popularnością i sporym poważaniem jako sporty narodowe. Tak jest z baseballem, krykietem czy pesapallo. Dlaczego zatem w wysoko rozwiniętych państwach te gry są szanowane i promowane, a w Polsce palant stracił na znaczeniu?

Początki i rozwój palanta

Źródła gry w palanta sięgają w Polsce średniowiecza. Przez stulecia rozwijała się ona nie tylko na ziemiach polskich, stanowiąc ciekawą, ruchową, zespołową formę gry z użyciem piłki i kija.

W krajach zachodnich równolegle powstawały podobne gry, jak baskijska pelota czy francuskie jeu de paume, na bazie których później rozwinęły się współczesne dyscypliny, jak tenis czy squash.

Według niektórych źródeł historycznych, palant miał istotny wpływ na rozwój amerykańskiego baseballu. Polscy emigranci mieli go przywieźć do Ameryki już na początku XVII wieku. W kolejnych stuleciach gra i jej liczne odmiany rozwijały się dalej na całym świecie.

W XX stuleciu palant był jeszcze w Polsce całkiem popularny. Zwłaszcza na Śląsku, gdzie odbywały się regularne zawody, była liga palantowa, sport ten uprawiano w szkołach, pisano o nim poważne prace.

Po II wojnie światowej zaczęto organizować nawet mistrzostwa Polski, a w 1957 roku powstał Polski Związek Piłki Palantowej. W latach 60. XX wieku napisano też, prezentującą bardzo wysoki poziom naukowy, pracę doktorską o formach gry w palanta na terenie Polski. Jej autorka była Zofia Dowgird. I wtedy się zaczęło.

Nagonka na palanta

Niektórzy przedstawiciele prasy i środowiska naukowego skrytykowali tematykę pracy, uznając palanta za temat drugorzędny. Z pewnością były w latach 60. XX wieku ważniejsze sprawy. Ale żeby robić z tego taką nagonkę? W wielu innych krajach byłoby to nie do pomyślenia.

Wskutek tej krytyki palant zaczął w Polsce tracić na znaczeniu. Zlikwidowano Polski Związek Piłki Palantowej. Urbanizacja i industrializacja, a w związku z nimi, coraz mniej naturalnych placów służących do gry w palanta, doprowadziły do tego, że polski sport o wielowiekowej tradycji zaczął zanikać, a słowo “palant” dopiero wtedy nabrało negatywnego znaczenia. Taka sytuacja w Stanach Zjednoczonych czy Anglii byłaby trudna do wyobrażenia.

Na szczęście ten zasłużony, polski sport tradycyjny nie zniknął na dobre. Jednym z ciekawszych miejsc, gdzie zachowano jego tradycje, i to w ciekawej formie lokalnej, jest Grabów k. Łęczycy (woj. łódzkie).

Święto Palanta w Grabowie jako przykład konsekwentnego kultywowania polskiej tradycji sportowej

Co roku, od dobrych kilku stuleci, w Grabowie ma miejsce ciekawa uroczystość religijno-sportowa. We wtorek po Wielkanocy odbywa się tu Święto Palanta. Uroczystość rozpoczyna się Mszą Świętą w lokalnym kościele. Podczas niej Król Palanta wraz z zawodnikami tego sportu przekazuje kapłanowi dary na ołtarzu. Przypomina to ceremonie, znane z innych krajów europejskich, na przykład z Francji.

Po Mszy Świętej wszyscy zebrani tworzą barwny orszak z Przewodniczącym Rady Gminy Grabów na czele. Siedzi on w powozie konnym. Towarzyszy mu m. in. Prezes miejscowego klubu palantowego.

palant - powóz konny
Przewodniczący Rady Gminy Grabów z Prezesem klubu palantowego w powozie konnym

Za nimi kroczy wesoły pochódorkiestry dęte z Grabowa i okolic, członkowie klubu palanta sportowego, młodzi zawodnicy z grabowieckich szkół czy przybyli aż ze śląskiego Cyprzanowa gracze tamtejszego klubu palantowego. Później następuje uroczyste otwarcie Święta, przemówienia i występny artystyczne.

palant - orkiestra
Orkiestra dęta podczas pochodu
palant - orkiestra na scenie
Orkiestra na scenie. W tle: “będziemy sławić Grabów i palanta kult”

Później zaczyna się mecz w palanta. Ma on w Grabowie bardzo charakterystyczny przebieg. Najpierw losowanie stron boiska, na których dwie, rywalizujące drużyny rozpoczynają rozgrywkę. Nazywają się one tu “niebo” i “piekło” (stąd inna, tutejsza nazwa gry w palanta – właśnie Niebo i Piekło).

palant - mecz juniorów
Drużyny “Nieba” i “Piekła” w akcji

Boisko znajduje się na głównej ulicy wsi, gdzie rozgrywa się pierwszy tego dnia mecz w palanta. Grę rozpoczyna wybiciem piłki w pole gracz ustawiony “na niebie”. Następnie biegnie i stara się zdobywać kolejne “bazy”. Rywale “z piekła” próbują złapać piłkę i skuć nią biegnącego zawodnika “z nieba”. Dalej mecz toczy się według zasad palanta sportowego.

palant - "piekło" i "niebo"
“Niebiańsko-piekielne” zdjęcie grupowe po meczu “na niebie” – jednej z części pola gry.

Drugie spotkanie rozgrywają seniorzy. Ostatnim punktem Święta Palanta jest kolejny mecz – tym razem na miejscowym stadionie między drużynami Palant Team Grabów a Schlagball Team LKS ze wspomnianego Cyprzanowa. Oczywiście wydarzenie śledzi wielu mieszkańców, gości i turystów.

palant - mecz seniorów
Mecz seniorów
palant - wspólne zdjęcie po meczu
Wspólne zdjęcie graczy z “Królem Palanta”

Święto Palanta w Grabowie ukazuje, że także w Polsce można z powodzeniem przez wiele lat aż do dziś kontynuować tradycje związane z polskim sportem tradycyjnym.

Zyskują na tym wszyscyspołeczność lokalna, dzieci, dorośli, osoby starsze, mieszkańcy, goście, turyści. To świetny przykład na to, że palant to wciąż ciekawa gra sportowa o silnych związkach z polską tożsamością kulturową. Warto ją kontynuować!

Inne miejsca w Polsce

W palanta gra się do dziś także w innych miastach w naszym kraju, m.in. we wspomnianym już Cyprzanowie na Śląsku. Ze względu na wpływy niemieckie, używa się tu nazwy schlagball, ale mówimy w zasadzie o tej samej grze.

Klub piłki palantowej powstał w Cyprzanowie tuż po I wojnie światowej. Obecnie istnieje Stowarzyszenie Piłki Palantowej, które ma na celu uczenie i trenowanie młodego pokolenia graczy w palanta (“palancistów”), przywracanie zajęć z palanta w szkołach, organizowanie zawodów i i treningów w ten sport czy współpracę z innymi stowarzyszeniami palanta w Polsce i za granicą.

Organizuje ono w tym celu m. in. międzynarodowe turnieje w palanta oraz promuje ten polski sport tradycyjny w mediach. Dzięki jego działalności palant jest ponownie coraz bardziej znany na poziomie lokalnym, ogólnopolskim, a nawet międzynarodowym.

W palanta gra się też m. in. w Lublinie. Od 2008 roku organizowane są tu liczne inicjatywy, związane z promocją palanta, a także innych, polskich sportów tradycyjnych.

Polskie Stowarzyszenie Palantowe

Istniejący do 1978 roku Polski Związek Piłki Palantowej ma obecnie swojego następcę. W 2014 roku założono Polskie Stowarzyszenie Palantowe (PSPal). Ma ono na celu m.in. rozpowszechnianie tradycji gry w palanta, organizowanie meczów i innych rozgrywek oraz promocję palanta za granicą.

Ciekawą inicjatywą Stowarzyszenia jest w tym kontekście akcja Palant powraca – organizowanie otwartych treningów, meczów i pokazów gry w palanta w różnych miejscowościach w Polsce i zapraszanie do udziału w nich znanych osób ze świata sportu, telewizji, show-biznesu itp.

Organizowany jest też m. in. Puchar Polski w palanta oraz wiele tego typu wydarzeń. Więcej o działalności PSPAl można przeczytać na ich facebookowym fanpage’u oraz wpisując hashtag #palantpowraca.

Warto grać w palanta

Palant to tradycyjny, polski sport o kilkusetletniej tradycji. Według niektórych źródeł mógł on mieć istotny wpływ na rozwój innych, podobnych gier, w tym amerykańskiego baseballu. W USA to jeden ze sportów narodowych, o którym pisze się poważne prace naukowe.

W Polsce także warto powrócić do tej ciekawej gry. W jej nazwie nie ma nic śmiesznego. Powtórzę, że od średniowiecza palant oznaczał po prostu gracza w piłkę. Wiedząc o tym, inaczej patrzy się na ten sport. Dajmy mu ponownie szansę!

Źródła zdjęć:

http://www.gminagrabow.pl/gminne-centrum-kulturalno-biblioteczne/galeria-2017/

https://www.facebook.com/swietopalanta/

About the author

Nazywam się Bartosz Prabucki i jestem pasjonatem sportów, gier i zabaw. Prowadzę bloga Inspirowany Sportem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *